اتحادیه اروپا اخیراً شبکه اجتماعی ایکس را بهدلیل نقض مفاد «قانون خدمات دیجیتال» (DSA) با جریمهای سنگین روبهرو کرد. تنها ساعاتی پس از انتشار این خبر، پاول دورف، مدیرعامل تلگرام، در پیامی تندوتیز در ایکس به دفاع از این پلتفرم پرداخت و سیاستهای سختگیرانه اروپا را زیر سؤال برد.
بهگفته دورف، این جریمهها بیش از آنکه ریشه در دغدغههای امنیت دیجیتال داشته باشند، سیاسیاند و اروپا عمداً سراغ پلتفرمهایی میرود که فضای بازتری برای انتشار دیدگاههای متفاوت و صداهای مخالف فراهم میکنند.
براساس اعلام کمیسیون اروپا، پلتفرم ایکس در مجموع ۱۲۰ میلیون یورو (حدود ۱۴۰ میلیون دلار) جریمه شده است. دلیل اصلی این جریمه، پولیشدن «تیک آبی» عنوان شده؛ تغییری که از نگاه اتحادیه اروپا، کاربران را سردرگم کرده و تشخیص حسابهای رسمی را دشوار میسازد.
هنا ویرکونن، مسئول بخش فناوری اتحادیه اروپا، با ادبیاتی تند تأکید کرده است:
«ما ایکس را بابت نقض حقوق کاربران و تلاش برای گریز از مسئولیتپذیری، کاملاً پاسخگو میدانیم.»
در مقابل، پاول دورف نیز بیپاسخ نماند. او در توییتی نوشت:
«اتحادیه اروپا بهطور خاص پلتفرمهایی را هدف میگیرد که میزبان گفتگوهای «نامناسب» یا مخالف هستند—پلتفرمهایی مانند تلگرام، ایکس و تیکتاک. در حالی که پلتفرمهایی که با الگوریتمهایشان کاربران را ساکت میکنند، باوجود داشتن حجم گسترده محتوای غیرقانونی، تقریباً بدون برخورد رها شدهاند.»
دورف بر این باور است که چارچوبهای قانونی اروپا بهگونهای طراحی شدهاند که مجازات پلتفرمهای آزاد و مستقل را آسانتر میکنند، اما شرکتهایی که در پشت پرده با دولتها همکاری دارند، کمابیش مصون میمانند.
این جدال میان اتحادیه اروپا و پلتفرمهای بزرگ، تنها یک دعوای حقوقی یا فنی نیست؛ بلکه ریشه در نبرد بر سر کنترل روایتها و مدیریت جریان اطلاعات دارد. هرچقدر پلتفرمها استقلال بیشتری داشته باشند و کمتر با سیاستهای رسمی همسو عمل کنند، حساسیت بیشتری برمیانگیزند. البته این موضوع بهمعنای نبود مشکل در ایکس یا سایر شبکهها نیست، اما خط باریکی میان «قانونگذاری برای امنیت» و «مهندسی برای کنترل» وجود دارد؛ خطی که بهنظر میرسد اروپا گاهی بیش از حد به آن نزدیک میشود.
جنگ پنهان بر سر آزادی بیان: ماسک و دورف در برابر فشارهای بروکسل
با شدت گرفتن تنشها میان ایکس و اتحادیه اروپا، یکی از جنجالیترین ادعاهای ایلان ماسک در تابستان ۲۰۲۴ دوباره در مرکز توجه قرار گرفته است. ماسک سال گذشته در توییتی مدعی شد:
«کمیسیون اروپا پیشنهادی پنهانی و غیرقانونی به ایکس ارائه کرد؛ اگر ما در خفا و بدون اطلاع عموم، آزادی بیان را سانسور میکردیم، خبری از جریمه نبود. برخی پلتفرمها این پیشنهاد را پذیرفتند، اما ایکس آن را رد کرد.»
در ادامه واکنشها، پاول دورف نیز با اشاره به تجربه شخصی خود، الگوی مشابهی را افشا کرد. او توضیح میدهد:
«ما همین روند را در فرانسه تجربه کردیم؛ ابتدا یک تحقیقات جنایی بیپایه علیه ما آغاز کردند. سپس سرویسهای اطلاعاتی پیشنهاد دادند که به حل این پرونده کمک کنند، به شرطی که تلگرام مخفیانه آزادی بیان را در رومانی و مولداوی محدود کند.»
چشمانداز آینده: برخورد یا مصالحه؟
اکنون ایکس ۶۰ روز فرصت دارد تا تغییرات موردنظر اروپا را اعمال کند. اما با توجه به لحن تند و سرسختانه ماسک، بعید است تن به توافقی بدهد که آزادی بیان را محدود کند. اگر این تقابل ادامه پیدا کند، بروکسل میتواند میزان جریمه را تا ۶ درصد از درآمد جهانی ایکس افزایش دهد؛ تهدیدی که حتی برای یک پلتفرم قدرتمند نیز خطری واقعی محسوب میشود و ممکن است حضور آنها را در بازار اروپا متزلزل کند.
بهنظر میرسد تقابل اتحادیه اروپا با پلتفرمهایی مانند ایکس و تلگرام، تنها یک اختلاف فنی یا حقوقی نیست، بلکه برخوردی عمیق با فلسفه آزادی بیان در عصر دیجیتال است. مقررات اروپا بدون تردید برای حفاظت از کاربران ضروریاند، اما وقتی قانونگذاری به سطح «معامله پنهان» و فشارهای غیررسمی میرسد، مرز میان نظارت و کنترل سیاسی باریک میشود. اگر این ادعاها واقعیت داشته باشند، نهتنها استقلال پلتفرمها، بلکه اعتماد عمومی به نظامهای نظارتی نیز زیر سؤال میرود. در دنیایی که اطلاعات نقش قدرت را بازی میکند، چنین کشمکشهایی نشان میدهد که آینده آزادی بیان بیش از هر زمان دیگری شکننده شده است.